Czy jedno schorzenie może na stałe zamknąć drogę do służby wojskowej, a inne tylko czasowo ją ograniczyć? Dokładnie tak działa system wojskowych komisji lekarskich: ten sam ból kolana u jednej osoby oznacza pełną zdolność, u innej – całkowitą niezdolność. Wszystko zależy od konkretnej diagnozy, stopnia nasilenia i aktualnych przepisów. Poniżej zestawienie najważniejszych chorób dyskwalifikujących ze służby wojskowej oraz opis aktualnych regulacji w Polsce.
Jak działa kwalifikacja wojskowa i kategorie zdolności
Podstawą jest orzeczenie wojskowej komisji lekarskiej (WKL), która przyznaje jedną z kategorii zdolności do służby wojskowej:
- Kategoria A – pełna zdolność do czynnej służby wojskowej
- Kategoria B – czasowa niezdolność (zwykle na 1–3 lata)
- Kategoria D – niezdolność do służby w czasie pokoju
- Kategoria E – trwała, całkowita niezdolność w czasie pokoju i wojny
Choroby „dyskwalifikujące” to w praktyce takie, które prowadzą zwykle do kategorii D albo E. Część schorzeń automatycznie kieruje w stronę tych kategorii (np. ciężkie choroby psychiczne, zaawansowana padaczka), inne wymagają indywidualnej oceny – przykładem są wady kręgosłupa, lekkie wady wzroku czy niektóre choroby skóry.
Istotne jest rozróżnienie:
- czy chodzi o kwalifikację wojskową (powszechny obowiązek stawienia się),
- czy o dobrowolną służbę zasadniczą, zawodową lub w WOT.
Przepisy medyczne co do zasady są oparte na tym samym wykazie chorób, ale wymagania zdrowotne dla konkretnej formacji (np. jednostki specjalne) bywają ostrzejsze.
Podstawy prawne i gdzie szukać aktualnej listy
Lista chorób dyskwalifikujących nie jest luźną „ściągą z internetu”, tylko załącznikiem do oficjalnego rozporządzenia. Obecnie obowiązują m.in. przepisy oparte na:
- ustawie o obronie Ojczyzny (która zastąpiła wcześniejszą ustawę o powszechnym obowiązku obrony RP),
- rozporządzeniach Ministra Obrony Narodowej w sprawie zdolności do czynnej służby wojskowej oraz działania wojskowych komisji lekarskich (z wykazem chorób i ułomności).
Wykaz chorób dyskwalifikujących znajduje się w załączniku do rozporządzenia MON – tam są szczegółowe kody, stopnie nasilenia i odpowiadające im kategorie A/B/D/E.
Najbardziej aktualne brzmienie dokumentów należy sprawdzać w:
- Internetowym Systemie Aktów Prawnych (isap.sejm.gov.pl),
- na stronie mon.gov.pl w zakładkach dotyczących służby wojskowej i kwalifikacji.
Warto pamiętać: w internecie krąży wiele nieaktualnych list (np. sprzed kilku nowelizacji), dlatego zawsze trzeba patrzeć na datę rozporządzenia i jego ostatniej zmiany.
Choroby układu krążenia i oddechowego
Układ krążenia – kiedy serce dyskwalifikuje z wojska
Problemy kardiologiczne są jedną z częstszych przyczyn przyznania kategorii D lub E. Najczęściej chodzi o:
- nadciśnienie tętnicze – zwłaszcza utrwalone, z wysokimi wartościami mimo leczenia lub z powikłaniami (przerost lewej komory, uszkodzenie nerek);
- wady serca – wrodzone lub nabyte, szczególnie z istotnymi zaburzeniami hemodynamicznymi, po poważnych operacjach kardiochirurgicznych;
- chorobę niedokrwienną serca, stan po zawale, istotne arytmie;
- niewydolność serca i inne ciężkie kardiomiopatie.
Nie każde nadciśnienie przekreśla służbę. Przy lekkim nadciśnieniu, dobrze kontrolowanym lekami, komisja często orzeka czasową niezdolność (B) i kieruje na dalszą obserwację. Dopiero utrwalone, z powikłaniami, zwykle prowadzi do kategorii D/E.
Układ oddechowy – astma, POChP i inne
W przypadku chorób płuc kluczowe są dwa parametry: wydolność oddechowa i ryzyko nagłego zaostrzenia. Dyskwalifikujące bywają w szczególności:
- ciężka lub średnio ciężka astma oskrzelowa, szczególnie z napadami i koniecznością częstych hospitalizacji,
- przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
- znaczne zmiany w RTG płuc (np. po gruźlicy, włóknieniach), które ograniczają wydolność,
- niewydolność oddechowa innego pochodzenia.
Przy łagodnej astmie, dobrze kontrolowanej leczeniem, wynik bywa różny. Często pojawia się kategoria B i ponowne badania po określonym czasie. Duża część decyzji zależy od dokumentacji – spirometrii, opisów hospitalizacji, historii zaostrzeń.
Schorzenia ortopedyczne i neurologiczne
Kręgosłup, stawy, urazy – co patrzy komisja
Służba wojskowa oznacza wysiłek fizyczny, więc komisja szczególnie dokładnie przygląda się układowi ruchu. Do częstych przyczyn dyskwalifikacji należą:
- rozległe wady kręgosłupa (skoliozy, kifozy z dużymi kątami skrzywienia),
- zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów,
- przebyte złamania z trwałym ograniczeniem ruchomości, zniekształceniem lub niestabilnością,
- brak kończyny lub istotne zniekształcenia kończyn,
- ciężkie płaskostopie z bólem i upośledzeniem chodu.
Wbrew obiegowym opiniom, lekkie skrzywienie kręgosłupa czy niewielkie płaskostopie z reguły nie wystarczają, by otrzymać kategorię D. Wymagane są wyraźne zmiany potwierdzone badaniami (RTG, MRI) oraz stwierdzone upośledzenie funkcji – np. ograniczenie zgięcia, ból przy niewielkim wysiłku, konieczność stałego leczenia.
Choroby neurologiczne – padaczka, urazy mózgu, inne
W neurologii decyduje przede wszystkim ryzyko nagłych incydentów oraz trwałość deficytów. Najczęściej dyskwalifikują:
- padaczka (epilepsja), szczególnie z napadami uogólnionymi lub częstymi,
- ciężkie urazy czaszkowo-mózgowe z utrwalonymi objawami,
- stwardnienie rozsiane i inne przewlekłe choroby demielinizacyjne,
- nasilone niedowłady, ataksje, choroby neurodegeneracyjne.
Nawet przy rzadszych napadach padaczkowych komisja wojskowa jest zazwyczaj bardzo ostrożna. Ze względu na specyfikę służby, obecność napadów w przeszłości często prowadzi do kategorii D/E, zwłaszcza gdy choroba jest aktywna lub wymaga przewlekłego leczenia.
Zaburzenia psychiczne i uzależnienia
Zaburzenia lękowe i depresyjne
Sfera zdrowia psychicznego ma coraz większe znaczenie przy kwalifikacji wojskowej. Zaburzenia, które mogą dyskwalifikować, to m.in.:
- umiarkowana i ciężka depresja, zwłaszcza z myślami lub próbami samobójczymi,
- przewlekłe zaburzenia lękowe (napady paniki, uogólnione zaburzenia lękowe) utrudniające funkcjonowanie,
- zaburzenia stresowe pourazowe (PTSD).
Jednorazowy epizod obniżonego nastroju raczej nie przekreśla służby. Jednak udokumentowane leczenie psychiatryczne, hospitalizacje, zwolnienia lekarskie z powodu zaburzeń psychicznych są dla komisji sygnałem ostrzegawczym. Często skutkuje to kategorią D lub B z koniecznością kolejnych badań.
Zaburzenia psychotyczne, osobowości i uzależnienia
Bardziej nasilone zaburzenia psychiczne niemal zawsze oznaczają niezdolność do służby:
- schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne,
- ciężkie zaburzenia osobowości (np. osobowość dyssocjalna) z zachowaniami agresywnymi lub autodestrukcyjnymi,
- utrwalone uzależnienia od alkoholu, narkotyków, leków.
W przypadku uzależnień liczy się zarówno aktualny stan, jak i historia. Nawet po terapii, przy ryzyku nawrotu, komisja może uznać, że służba wojskowa jest zbyt dużym obciążeniem i wydać orzeczenie o trwałej niezdolności.
Udokumentowane leczenie psychiatryczne niemal zawsze wymaga dokładnej oceny przez psychiatrę współpracującego z wojskową komisją lekarską – bez tego orzeczenie powinno zostać odroczone.
Choroby przewlekłe, metaboliczne i inne częste przypadki
Osobną grupę stanowią choroby przewlekłe, które wymagają stałego leczenia lub mogą prowadzić do nagłych zaostrzeń. W praktyce często dyskwalifikują:
- cukrzyca typu 1 (insulinozależna) i większość bardziej zaawansowanych przypadków cukrzycy typu 2,
- ciągła insulinoterapia lub leczenie wymagające częstych kontroli i modyfikacji dawek,
- zaawansowane choroby nerek (np. niewydolność, dializoterapia),
- istotne choroby wątroby (marskość, aktywne WZW z powikłaniami),
- niewyrównana nadczynność lub niedoczynność tarczycy,
- przebyte i aktywne nowotwory złośliwe, szczególnie w okresie kilku lat po leczeniu.
Spornym tematem bywa otyłość. Wykaz chorób zawiera kryteria oparte na wskaźniku masy ciała (BMI) oraz powikłaniach (np. nadciśnienie, cukrzyca, problemy ortopedyczne). Przy lekkiej otyłości komisja czasem orzeka kategorię B z zaleceniem redukcji masy ciała i ponownego badania, natomiast przy otyłości znacznego stopnia częściej pojawia się D.
Do tego dochodzą choroby oczu i uszu:
- duże wady wzroku (zwłaszcza wysokie krótkowzroczności z powikłaniami),
- istotne ubytki w polu widzenia, znaczne różnice między oczami,
- poważne upośledzenie słuchu, niedosłuch jednostronny lub obustronny w określonym stopniu.
Dla części specjalności wojskowych wymogi co do wzroku i słuchu są zaostrzone, więc osoba zdolna do „zwykłej” służby może być niezdolna np. do służby w lotnictwie.
Co zrobić, gdy stan zdrowia się zmieni lub orzeczenie nie pasuje do rzeczywistości
W praktyce często pojawiają się dwa problemy: brak pełnej dokumentacji na komisji oraz zmiana stanu zdrowia po wydaniu orzeczenia.
Podstawowe zasady są proste:
- na komisję trzeba zabrać kompletną dokumentację medyczną (zaświadczenia, wypisy ze szpitala, wyniki badań obrazowych, orzeczenia specjalistów),
- w razie wątpliwości komisja może zlecić dodatkowe badania specjalistyczne,
- od orzeczenia wojskowej komisji lekarskiej przysługuje odwołanie do wyższej instancji w terminie wskazanym w pouczeniu,
- jeśli stan zdrowia istotnie się zmieni (np. nowa choroba, operacja), można wnioskować o ponowne badanie.
Brak dokumentacji na komisji często kończy się kategorią A lub B „z ostrożności” – dopiero przy następnym badaniu, z kompletnymi papierami, pojawia się rzeczywista ocena stanu zdrowia.
Nie warto liczyć na „domyślenie się” komisji. Bez twardych danych w postaci wyników badań i rozpoznania specjalisty wiele schorzeń wygląda z zewnątrz na lekkie i niespecyficzne.
Najczęstsze mity o chorobach a służba wojskowa
Wokół tematu chorób dyskwalifikujących z wojska narosło sporo mitów. Kilka z nich zasługuje na sprostowanie:
- „Każda wada wzroku zwalnia z wojska” – nieprawda. Lekkie wady, nawet wymagające okularów, z reguły nie stanowią problemu, o ile są dobrze skorygowane.
- „Wystarczy powiedzieć, że boli kręgosłup” – bez badań obrazowych i dokumentacji medycznej ból kręgosłupa traktowany jest jak objaw subiektywny, a nie powód do kategorii D.
- „Epizod depresji w wieku nastoletnim zawsze dyskwalifikuje” – wiele zależy od przebiegu, leczenia i obecnego stanu. Komisja patrzy na całą historię, nie tylko na pojedynczy wpis w dokumentacji.
- „Raz przyznana kategoria A jest na zawsze” – nie. W razie pogorszenia stanu zdrowia można wnioskować o ponowną ocenę.
W praktyce najlepiej traktować kwalifikację wojskową jak każde inne badanie lekarskie: bez koloryzowania, ale też bez ukrywania istotnych diagnoz. W dłuższej perspektywie uczciwe przedstawienie stanu zdrowia jest po prostu bezpieczniejsze – zarówno dla samej osoby badanej, jak i dla osób, z którymi ewentualnie będzie pełnić służbę.