Zwolnienie lekarskie na dziecko – co to właściwie jest?
Czy dziecko musi być zdrowe na zawołanie tylko dlatego, że rodzic pracuje na etacie? Rzeczywistość jest zupełnie inna: choroba dziecka oznacza często natychmiastowe przeorganizowanie całego tygodnia. W polskim systemie ubezpieczeń istnieje jednak konkretne narzędzie, które ma to ułatwić – zwolnienie lekarskie na dziecko, dające prawo do zasiłku opiekuńczego. Dobrze wykorzystane pozwala legalnie zostać w domu z chorym dzieckiem i nie zostać bez pieniędzy, ale wymaga zrozumienia kilku technicznych zasad.
Podstawa prawna i ogólne zasady L4 na dziecko
Zwolnienie lekarskie na dziecko to w praktyce e-ZLA (elektroniczne zwolnienie lekarskie) wystawione na opiekę nad chorym dzieckiem lub zdrowym dzieckiem, które wymaga opieki z przyczyn szczególnych. Na jego podstawie przysługuje zasiłek opiekuńczy.
Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje osobie, która:
- podlega ubezpieczeniu chorobowemu (obowiązkowo jako pracownik lub dobrowolnie, np. przy umowie zlecenia),
- sprawuje osobistą opiekę nad dzieckiem,
- nie ma innego członka rodziny w gospodarstwie domowym, który mógłby przejąć tę opiekę (z wyjątkami przy małych dzieciach).
Nie ma znaczenia forma zatrudnienia w sensie „etat czy część etatu” – liczy się objęcie ubezpieczeniem chorobowym i opłacanie składek. Zasiłek opiekuńczy nie jest przywilejem wyłącznie dla matek – z reguły może z niego skorzystać także ojciec dziecka oraz inni ubezpieczeni członkowie rodziny, jeśli spełniają warunki.
Zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad dzieckiem przysługuje niezależnie od stażu pracy – od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.
Ile dni zwolnienia na dziecko przysługuje w roku?
Limit dni wolnych na opiekę nad dzieckiem jest roczny i wspólny dla obojga rodziców. Nie jest „na osobę”, tylko na dziecko / rodzinę. Kluczowe są wiek i stan zdrowia dziecka.
Limity przy chorym dziecku
Ustawa przewiduje następujące roczne limity zasiłku opiekuńczego:
- 60 dni – opieka nad chorym dzieckiem do ukończenia 14 lat,
- 14 dni – opieka nad chorym dzieckiem powyżej 14 lat,
- 30 dodatkowych dni – opieka nad dzieckiem niepełnosprawnym od 8 do 18 lat (w szczególnych sytuacjach, np. nagłe zamknięcie placówki, poród małżonka, pobyt współmałżonka w szpitalu).
W praktyce oznacza to, że przy małym dziecku (poniżej 14 lat) to właśnie limit 60 dni w roku jest tym, który z reguły decyduje o wszystkim. Jeśli w jednym roku rodzic wykorzysta łącznie 40 dni L4 na dziecko, drugiemu z rodziców zostaje jeszcze tylko 20 dni.
Dni zliczają się łącznie dla wszystkich dzieci, czyli mając trójkę dzieci w wieku przedszkolnym do wykorzystania jest nadal maksymalnie 60 dni, a nie 3 × 60. Nie ma też znaczenia liczba umów czy pracodawców – liczy się osoba ubezpieczona, nie miejsce zatrudnienia.
Opieka nad zdrowym dzieckiem – kiedy to możliwe?
Zwolnienie i zasiłek opiekuńczy nie dotyczą tylko sytuacji, gdy dziecko jest chore. Przysługują także przy zdrowym dziecku, jeśli:
- niespodziewanie zamknięto żłobek, przedszkole lub szkołę,
- rodzic, który normalnie opiekowałby się dzieckiem, trafił do szpitala, sanatorium czy na leczenie,
- rodząca matka wymaga opieki przy pozostałych dzieciach,
- z innych ważnych przyczyn dziecko nagle wymaga osobistej opieki.
W tych sytuacjach limity są takie same jak przy opiece nad chorym dzieckiem (czyli wchodzą w te same 60 albo 14 dni). Warunkiem jest wykazanie, że nie ma innej osoby mogącej zapewnić opiekę – w tym przypadku ma znaczenie obecność w domu innych domowników zdolnych do zajmowania się dzieckiem.
Wysokość wynagrodzenia na zwolnieniu z tytułu opieki nad dzieckiem
Podstawowa informacja jest prosta: za czas opieki nad dzieckiem nie przysługuje normalne wynagrodzenie za pracę, tylko zasiłek opiekuńczy. Jest on liczony analogicznie jak zasiłek chorobowy, ale z inną wysokością procentową.
Wysokość zasiłku opiekuńczego to z reguły 80% podstawy wymiaru, za każdy dzień kalendarzowy zwolnienia (również za soboty, niedziele i święta).
Jak liczy się podstawę wymiaru?
Podstawę zasiłku opiekuńczego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracownika (emerytalne, rentowe, chorobowe).
Jeśli zatrudnienie trwa krócej, przyjmuje się średnią z pełnych przepracowanych miesięcy. Przy zmiennych składnikach wynagrodzenia (premie, prowizje) również wlicza się je do podstawy, o ile stanowią przychód ze stosunku pracy i są oskładkowane. Do podstawy nie trafiają m.in. nagrody losowe, świadczenia z ZFŚS czy diety z delegacji.
Od ustalonej podstawy odejmuje się 1/30 – aby uzyskać stawkę dzienną – i następnie liczy się 80% tej kwoty za każdy dzień zwolnienia. Przykład liczbowy w praktyce warto zwykle policzyć indywidualnie, bo mieszane systemy premiowe potrafią nieco zaskoczyć.
Kto wypłaca zasiłek – pracodawca czy ZUS?
Źródło wypłaty nie jest zawsze takie samo:
- jeśli pracodawca zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 osób – to on wypłaca zasiłek (jako tzw. płatnik zasiłków),
- jeśli do ubezpieczenia chorobowego zgłoszonych jest nie więcej niż 20 osób – zasiłek wypłaca bezpośrednio ZUS.
Dla ubezpieczonego różnica jest bardziej techniczna niż praktyczna – liczy się, że pieniądze mają trafić na konto w porę. Gdy zasiłek wypłaca pracodawca, zwykle pojawia się on razem z pensją. Przy wypłacie przez ZUS wypłata następuje po przekazaniu dokumentów przez pracodawcę i ich rozpatrzeniu przez Zakład.
Warunki skorzystania z L4 na dziecko
Sam fakt posiadania dziecka nie uprawnia jeszcze do pobierania zasiłku opiekuńczego. Ustawodawca postawił kilka warunków, które w praktyce warto mieć z tyłu głowy przy każdej chorobie dziecka.
Brak innej osoby mogącej zapewnić opiekę
Zasiłek opiekuńczy przysługuje wtedy, gdy w gospodarstwie domowym nie ma innej osoby, która mogłaby zaopiekować się dzieckiem. Chodzi tu o osobę dorosłą, która rzeczywiście może podjąć opiekę (np. zdrowy, niezatrudniony domownik).
Wyjątek dotyczy opieki nad dzieckiem do 2 lat – przy tak małym dziecku prawo do zasiłku istnieje nawet wtedy, gdy w domu jest inny domownik mogący teoretycznie przejąć opiekę. Ustawodawca założył po prostu, że przy maluchu ten wymóg byłby zbyt sztywny.
W przypadku starszych dzieci ZUS może prowadzić postępowanie wyjaśniające, jeśli pojawi się wątpliwość, czy rzeczywiście nie było nikogo innego w domu. Warto zatem w dokumentach (o których dalej) opisać sytuację rzetelnie.
Rodzaj zatrudnienia a prawo do zasiłku
Do zasiłku opiekuńczego uprawnia przede wszystkim:
- umowa o pracę (ubezpieczenie chorobowe obowiązkowe),
- umowa zlecenia – jeśli zleceniobiorca został dobrowolnie zgłoszony do ubezpieczenia chorobowego i opłacane są składki,
- działalność gospodarcza – przy dobrowolnym opłacaniu składki chorobowej.
Przy samozatrudnieniu i zleceniach decyzja o opłacaniu chorobowego często wydaje się zbędnym kosztem, ale w momencie choroby dziecka brak tej składki oznacza brak prawa do zasiłku. W większości realnych przypadków regularne opłacanie chorobowego jest bezpieczniejsze niż oszczędzanie na nim.
Dokumenty potrzebne do zwolnienia na dziecko
Formalności nie są skomplikowane, ale trzeba pamiętać o dwóch rodzajach dokumentów: medycznych i ubezpieczeniowych. Brak któregoś z nich potrafi skutecznie opóźnić wypłatę świadczenia.
Dokument od lekarza – e-ZLA na dziecko
Podstawą jest oczywiście elektroniczne zwolnienie lekarskie e-ZLA wystawione przez lekarza. Powinno być ono wystawione z kodem oznaczającym opiekę nad dzieckiem (a nie chorobę ubezpieczonego). W praktyce lekarz zaznacza w systemie, że chodzi o opiekę nad chorym dzieckiem, wpisując jego dane.
Od kilku lat e-ZLA trafia automatycznie do ZUS oraz do pracodawcy (jeśli jest wpisany w systemie). Pracownik nie musi więc zawozić papierowego L4. Obowiązek informacyjny wobec pracodawcy jednak pozostaje – trzeba powiadomić o nieobecności i przyczynie nieobecności zgodnie z regulaminem pracy (z reguły telefonicznie lub mailowo, najczęściej w pierwszym dniu).
Oświadczenie ZUS Z-15A / Z-15B
Samo zwolnienie lekarskie to za mało, by wypłacić zasiłek opiekuńczy. Konieczne jest złożenie specjalnego oświadczenia:
- ZUS Z-15A – w przypadku opieki nad dzieckiem,
- ZUS Z-15B – w przypadku opieki nad innym członkiem rodziny.
Formularz zawiera m.in. informacje o:
- liczbie dzieci i ich wieku,
- okresach wcześniejszych zwolnień na dziecko w danym roku,
- tym, czy inny rodzic w tym samym czasie korzysta z zasiłku opiekuńczego,
- obecności innych domowników mogących sprawować opiekę.
Wypełniony formularz przekazuje się pracodawcy (jeśli to on jest płatnikiem zasiłków) albo bezpośrednio do ZUS – w zależności od sytuacji. Często firmy proszą o złożenie Z-15A razem z pierwszym zwolnieniem na dziecko w roku, a przy kolejnych okresach wymagają jedynie aktualizacji, jeśli coś się zmieniło.
Najczęstsze problemy i pułapki przy L4 na dziecko
W teorii wszystko wygląda jasno, w praktyce co roku powtarzają się te same błędy, przez które zasiłek opiekuńczy jest obniżany albo w ogóle wstrzymywany. Kilka z nich warto szczególnie mieć na uwadze.
Podwójne korzystanie z limitu przez obojga rodziców
Limit 60 lub 14 dni jest wspólny, ale system nie blokuje automatycznie sytuacji, w której oboje rodzice złożą zwolnienie na to samo dziecko w tym samym czasie. ZUS co prawda weryfikuje takie przypadki, ale dopiero po fakcie, często przy analizie dokumentów.
W efekcie może pojawić się konieczność zwrotu nienależnie pobranego zasiłku przez jednego z rodziców. Ustalenie, kto ma oddać świadczenie, bywa nieprzyjemne, dlatego lepiej unaocznić sobie wspólny limit już na etapie planowania, kto bierze zwolnienie.
Brak zasiłku przy pracy zdalnej
Przy pracy zdalnej pojawia się pokusa, by łączyć opiekę nad chorym dzieckiem z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Technicznie jest to możliwe (jeżeli pracodawca się zgodzi), ale wtedy nie przysługuje zasiłek opiekuńczy – bo ubezpieczony nie jest niezdolny do pracy, tylko pracuje normalnie.
Jeśli wystawione jest e-ZLA na dziecko i jednocześnie wykonywana jest praca (z domu lub biura), ZUS może uznać, że zasiłek był pobierany nienależnie. Trzeba więc świadomie rozdzielić: albo opieka i zasiłek, albo praca i wynagrodzenie.
Podsumowanie – jak rozsądnie korzystać ze zwolnienia na dziecko
Zwolnienie lekarskie na dziecko to narzędzie, które w dobrze zaplanowany sposób potrafi uratować niejeden kryzys rodzinno-zawodowy. Warto pamiętać o kilku najważniejszych punktach:
- prawo do zasiłku opiekuńczego wynika z objęcia ubezpieczeniem chorobowym,
- limit dni (np. 60 dni rocznie na dzieci do 14 lat) jest wspólny dla obojga rodziców,
- wysokość świadczenia to najczęściej 80% podstawy wymiaru,
- konieczne są dwa elementy: e-ZLA oraz oświadczenie ZUS Z-15A,
- przy dziecku do 2 lat nie bada się, czy jest inny domownik mogący zapewnić opiekę, przy starszych – już tak.
Znajomość tych zasad pozwala podejmować decyzje spokojniej: kiedy brać L4 na dziecko, który z rodziców powinien z niego skorzystać i jak uniknąć niepotrzebnych spięć z pracodawcą czy ZUS-em. Dobrze poukładane formalności sprawiają, że w trudnym momencie można skupić się na tym, co faktycznie najważniejsze – czyli na dziecku.