Kwalifikacja wojskowa potrafi zaskoczyć każdego – nawet drobny problem zdrowotny może okazać się przeszkodą nie do pokonania. Przepisy wojskowe są bezwzględne i każda choroba ma swoją kategorię zdolności, która decyduje o możliwości pełnienia służby. Wiedza o tym, które schorzenia wykluczają ze służby, pozwala uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek podczas komisji lekarskiej.
Podstawy prawne i kategorie zdolności do służby
Ocena zdolności do służby wojskowej opiera się na Rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 października 2019 r. w sprawie badań lekarskich osób wcielanych lub przyjmowanych do służby wojskowej. Dokument ten szczegółowo określa kryteria medyczne dla każdego rodzaju służby.
System klasyfikacji dzieli kandydatów na pięć kategorii:
- A – zdolny do służby wojskowej we wszystkich rodzajach wojsk
- B – zdolny do służby wojskowej z ograniczeniami
- C – czasowo niezdolny do służby wojskowej
- D – zdolny do służby wojskowej w czasie wojny
- E – trwale niezdolny do służby wojskowej
Kategoria E oznacza całkowite wykluczenie ze służby, podczas gdy kategoria D pozwala na służbę tylko w szczególnych okolicznościach wojennych.
Choroby układu krążenia wykluczające ze służby
Schorzenia sercowo-naczyniowe należą do najczęstszych przyczyn dyskwalifikacji. Wrodzone wady serca, nawet te skorygowane operacyjnie, z reguły wykluczają ze służby w kategoriach A i B. Podobnie dzieje się z zaburzeniami rytmu serca – migotanie przedsionków, częstoskurcz komorowy czy bloki przewodzenia prowadzą do kategorii D lub E.
Nadciśnienie tętnicze powyżej 140/90 mmHg w pomiarach kontrolnych automatycznie dyskwalifikuje kandydata. Nie ma znaczenia, czy jest to nadciśnienie pierwotne czy wtórne – komisja lekarska traktuje je jednakowo surowo.
Przebyte zawały serca, zapalenia mięśnia sercowego czy operacje kardiochirurgiczne oznaczają kategorię E bez możliwości odwołania.
Żylaki kończyn dolnych w zaawansowanym stadium, przewlekła niewydolność żylna oraz przebyte zakrzepice żył głębokich również skutkują dyskwalifikacją. Wojsko nie toleruje schorzeń, które mogą się nasilić podczas intensywnego wysiłku fizycznego.
Schorzenia układu oddechowego
Astma oskrzelowa stanowi jedną z najczęstszych przyczyn otrzymania kategorii E. Nie ma znaczenia, czy jest dobrze kontrolowana lekami – sama diagnoza w dokumentacji medycznej wystarcza do dyskwalifikacji. Podobnie traktowane są inne przewlekłe choroby obturacyjne płuc.
Przewlekłe zapalenia zatok przynosowych, zwłaszcza wymagające operacyjnego leczenia, również mogą prowadzić do wykluczenia. Perforacja przegrody nosowej czy znaczne skrzywienia przegrody nosowej ograniczające drożność to kolejne przeciwwskazania.
Gruźlica płuc, nawet wyleczona, pozostawia trwały ślad w dokumentacji medycznej i praktycznie zawsze kończy się kategorią D lub E. Wojskowe komisje lekarskie nie ryzykują nawrotu choroby w warunkach koszarowych.
Choroby układu pokarmowego i metabolicznego
Cukrzyca typu 1 oznacza automatyczne wykluczenie ze służby wojskowej. Cukrzyca typu 2 leczona insuliną również prowadzi do kategorii E. Nawet dobrze kontrolowana cukrzyca typu 2 leczona doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi z reguły skutkuje kategorią D.
Przewlekłe choroby zapalne jelit – choroba Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego – należą do bezwzględnych przeciwwskazań. Nie ma znaczenia stadium choroby czy skuteczność leczenia.
Schorzenia wątroby i dróg żółciowych
Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B i C prowadzi do dyskwalifikacji ze względu na ryzyko przenoszenia infekcji. Marskość wątroby w każdym stadium oznacza kategorię E bez możliwości odwołania.
Kamica żółciowa, zwłaszcza powikłana zapaleniem pęcherzyka żółciowego, również może wykluczyć ze służby. Komisje obawiają się kolki żółciowej podczas intensywnych ćwiczeń wojskowych.
Zaburzenia psychiczne i neurologiczne
Spektrum zaburzeń psychicznych wykluczających ze służby jest bardzo szerokie. Schizofrenia, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, ciężkie depresje – wszystkie te diagnozy automatycznie prowadzą do kategorii E.
Padaczka, niezależnie od typu i częstości napadów, oznacza całkowite wykluczenie. Nawet pojedynczy napad padaczkowy w przeszłości może skutkować dyskwalifikacją, jeśli nie ma jednoznacznej przyczyny zewnętrznej.
Próby samobójcze w wywiadzie medycznym automatycznie dyskwalifikują kandydata, niezależnie od czasu, który upłynął od zdarzenia.
Zaburzenia osobowości, zwłaszcza typu granicznego czy aspołecznego, również stanowią przeciwwskazanie. Wojsko nie może pozwolić sobie na nieprzewidywalne zachowania żołnierzy w sytuacjach stresowych.
Uzależnienia i używki
Uzależnienie od alkoholu czy narkotyków oznacza kategorię E. Nie ma znaczenia, czy osoba jest w trakcie terapii czy deklaruje abstynencję – sama diagnoza w dokumentacji medycznej wystarcza.
Pozytywny wynik badania na obecność środków psychoaktywnych podczas komisji lekarskiej prowadzi do natychmiastowej dyskwalifikacji. Badania toksykologiczne są standardową częścią procedury kwalifikacyjnej.
Choroby narządu wzroku i słuchu
Ostrość wzroku ma kluczowe znaczenie dla służby wojskowej. Ślepota jednego oka lub obustronna ślepota automatycznie wykluczają ze służby. Znaczne wady refrakcji powyżej określonych granic również mogą prowadzić do dyskwalifikacji.
Jaskra, zaćma czy choroby siatkówki oceniane są indywidualnie, ale często skutkują ograniczeniami w służbie. Daltonizm może wykluczyć z niektórych specjalności wojskowych wymagających prawidłowego rozróżniania kolorów.
Ubytek słuchu powyżej 30 dB w paśmie konwersacyjnym oznacza problemy z kwalifikacją. Przewlekłe zapalenia ucha środkowego, zwłaszcza z perforacją błony bębenkowej, również mogą dyskwalifikować.
Schorzenia układu kostno-stawowego
Znaczne deformacje kręgosłupa – skoliozy powyżej 20 stopni, kifoskolioza czy spondylolisteza – z reguły wykluczają ze służby. Przepukliny krążków międzykręgowych, zwłaszcza operowane, również stanowią przeciwwskazanie.
Artrozy w zaawansowanym stadium, zwłaszcza stawów nośnych, mogą prowadzić do dyskwalifikacji. Przewlekłe zapalenia stawów, włączając reumatoidalne zapalenie stawów, oznaczają kategorię E.
Płaskostopie w znacznym stopniu, zwłaszcza bolesne, może wykluczyć ze służby wojskowej. Komisje oceniają nie tylko stopień deformacji, ale również dolegliwości bólowe i ograniczenia funkcjonalne.
Amputacje kończyn, nawet częściowe, automatycznie dyskwalifikują ze służby czynnej, choć mogą pozwalać na służbę w ograniczonym zakresie.
Procedura odwoławcza i ponowne badania
Od orzeczenia komisji lekarskiej przysługuje prawo odwołania w terminie 21 dni od doręczenia decyzji. Odwołanie rozpatruje komisja wyższego stopnia, która może zlecić dodatkowe badania specjalistyczne.
W przypadku kategorii C (czasowa niezdolność) możliwe jest ponowne stawiennictwo po upływie określonego czasu. Termin ustala komisja w zależności od rodzaju schorzenia i przewidywanego czasu leczenia.
Niektóre schorzenia pozwalają na poprawę kategorii zdolności po skutecznym leczeniu. Dotyczy to głównie stanów ostrych, które nie pozostawiają trwałych następstw zdrowotnych. Z kolei choroby przewlekłe czy genetyczne z reguły oznaczają trwałą dyskwalifikację bez możliwości zmiany orzeczenia.